Muristek
İslam dinin beş şartından biri olan Hac ibadetini yerine getirmek için kutsal topraklara giden hacılar tarafından hem bu yolculuk esnasında hem de kutsal topraklarda kaldıkları sürede tecrübe ve gözlemleri ile hac farizasının gereklilikleri gibi hususları ele alan eserler kaleme alınmıştır. Bu eserler (hac seyahatnameleri, menâsik-i hac, menâzil-i hac) hac literatürünün gelişmesinde ve zenginleşmesine önemli katkılar sunmuştur.
18. yüzyılda yaşamış Kazasker Damadzâde Mehmed Murat Efendi’nin kaleme aldığı Nebzetü’l-Menâsik isimli eseri bir hac rehberi olarak bu bağlamda karşımıza çıkmaktadır. Şerife Eroğlu Memiş titizlikle hazırladığı ve Nebzetü’l-Menâsik’i konu alan kitabında Damadzâde Mehmed Murat’ın hayatı, vakıfları, kitap koleksiyonundan bahsettikten sonra Nebzetü’l-Menâsik’in nüshaları, muhtevası, derkenar notları ile çeviri metnini okuyucuya sunmaktadır.
MEKKE KADILIĞI YAPAR1717’de Bursa’da dünyaya gelen Damadzâde Mehmed Murat Efendi, şeyhülislam Minkarizâde Yahya Efendi’nin soyundan olup ve Damadzâdeler lakabıyla bilinen ulema bir aileye mensuptur. Babası şeyhülislam Damadzâde Feyzullah Efendi’dir. İyi bir medrese tahsili alan Mehmed Murat Efendi, 1732’de müderris olur ve birçok görevin ardından Mekke kadılığına yükselir. Mekke kadılığı döneminde hac ibadetini yerine getirdikten sonra Mehmed Murat Efendi, 1756’da Nebzatü’l-Menâsik isimli eserini kaleme alır. 1761’de İstanbul kadılığına tayin edilmesi üzerine payitahta döner. Damadzâde Mehmet Murat Efendi, 1766’da Anadolu kazaskerliği ve 1773’de Rumeli kazaskerliğine kadar yükselir.
Rumeli kazaskeri Damadzâde Mehmed Murat Efendi, ilmiye sınıfına mensup bir alim ve mutasavvıf olmasının yanı sıra bir vakıf insanıdır. İstanbul Fatih’te Çarşamba semtinde tekke ve kütüphaneden oluşan iki bina yaptırmıştır. Kendi adıyla anılan (Murad Molla) kütüphane 1775 senesinde kurulmuştur. Tekke ve kütüphanenin iyi işlemesi için bir vakfiye de düzenlenmiştir. Tekke binası yangın sonucu günümüze ulaşamamış kütüphane ise Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından kültür merkezi olarak tahsis edilmiştir. Damadzâde’nin hem kendisine ait hem de ailesinden intikal eden kitapları vakfederek kurduğu kütüphanedeki 1800’den fazla eserin yer aldığı kitap koleksiyonu ise Süleymaniye Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir.
HAC İBADETİNİ ANLATIYOROsmanlı uleması tarafından kaleme alınan ve hac ibadetinin usulüne uygun şekilde ifa edilmesini anlatan manzum ve mensur eserler menâsik-i hac niteliğindedir. Damadzâde Murat Molla’nın Osmanlı Türkçesi olarak telif ettiği Nebzatü’l-Menâsik de menâsik-i hac türünde ilmî bir eserdir.
Mekke, Medine ve Kudüs olmak üzere üç bölümden oluşan Nebzetül Menâsik’de müellif hac ibadetine dair kişisel tecrübe ve gözlemlerine neredeyse hiç yer vermemiş daha çok haccın fıkhî konularını ve yükümlükleri ele almıştır. Mehmed Murat Efendi, hicri 1170 senesinin başında (Eylül-Ekim 1756) telif ettiği eserinde hac ibadeti ile Mekke, Medine ve Kudüs’teki ibadetgahları, makamları ve ziyaret yerlerini anlatmaktadır.
Damadzâde eserinde ele aldığı konuyu en temel fıkıh ve tarih kaynaklara başvurarak kaleme almıştır. Bu kaynak eserlerin yukarıda sözünü ettiğimiz kütüphanesinde yer aldığı düşünülebilir. Ayrıca eserin sayfa kenarlarına müellif tarafından çok sayıda Arapça derkenar eklenmiştir. Bu notlarda ele alınan meseleye dair açıklama, ayet, hadis ve çeşitli bilgiler yer aldığı görülmektedir.
Kitabın son bölümünde Nebzetü’l-Menâsik’in karşılaştırmalı iki nüshasının transkripsiyon ve tercüme edilmiş hali ile tıpkı basımı yer almaktadır. Nebzetü’l-Menâsik’in Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi ve Süleymaniye Kütüphanesi Serez koleksiyonunda olmak üzere iki ayrı yazma nüshası bulunmaktadır.
Kazasker Damadzâde Mehmed Murat Efendi’nin (ö. 1778) Nebzetül Menâsik’i ilmî türde bir hac rehberi olması ve içerisinde Kudüs bahsinin de bulunması hasebiyle diğer hac kitaplarından farklılık göstermektedir.