Muristek
Mevsimlerin oluşumu Gün ve gecelerin uzunluğu belirleyici bir etmendir. Bunun yanı sıra güneşten gelen ısı ile doğru orantılıdır. Ortaya çıkışı Güneş’ in yörüngesinde dönen Dünya’ nın dönme ekseninin açısı etkilidir. Bu yapı sonucunda 4 mevsim ortaya çıkar.
Ekvator’dan kutuplara gidildikçe mevsimlerde değişiklik hissedilebilir fakat ısı farkı yine de vardır. Örneğin Kutuplar daima soğuktur fakat yine de ısı farkı hissedilebilir. Dönüp duran gezegenimiz sayesinde hayvanlarda akciğerli balıktan bal arasına kadar olağanüstü adaptasyonlar oluştu.
1. Mevsimlerin sebebi eğim: Dünyada gezegenler var çünkü yaklaşık 23,5 derecelik bir eğime sahip ve bu da güney ve kuzey yarı kürelerin yıl boyunca değişen oranlarda güneş ışığı almasını sağlıyor.
2. Yaygın inanışın aksine, dünyanın eliptik yörüngesi sebebiyle güneşe olan uzaklığının değişmesi mevsimsel sıcaklık ve güneş ışığı farklılıklarını etkilemiyor. (Dünya güneş etrafındaki dolanımını kabaca 100 bin yılda tamamlıyor, ancak bu iklimi etkileyen solar radyasyonu en fazla yüzde 30 artırıyor.)
3. Gökbilimcilerin çoğu, 4,5 milyon yıl önce genç gezegenimize Mars boyutlarında bir kütlenin çarparak eksen eğikliğine sebep olduğunu düşünüyor. Bu eğim, yaklaşık 40 bin yıllık bir döngü ile 22,1 ve 24,5 derece arasında değişkenlik göstermektedir. 4. Daha fazla eğim, daha sıcak yazlar ve daha soğuk kışlar anlamına geliyor; eğimdeki azalma ise sıcaklıklar arasındaki dalgalanmayı azaltıyor.
5. Bilim insanları dünyamız gibi kendi ekseni etrafında dönen gezegenlerin sayısını bilmiyor ancak 2018 yılında The Astrophysical Journal dergisinde yayınlanan bir makaleye göre dünyadaki mevsimsel oluşumun diğer gezegenlerde yaşam belirtisi olup olmadığını bulmaya yardımcı olacağı görüşündeler.
6. Mevcut ötegezegenler için atmosferde yer alan ya da yaşayan organizmaların üretmiş olabileceği oksijen, metan ve diğer yaşamsal gazlar analiz ediliyor. Tabi bu gazlar yaşam formlarının dünyadakiler ile aynı olması varsayımı ile araştırılıyor.
7. 2018 yılına ait araştırmaya göre atmosfer bileşenlerindeki mevsimsel değişiklikler, gezegen ve yaşam arasındaki bağlantıyı yansıtıyor olması açısından daha güvenilir bir dayanak.
8. Gezegenimizde karbondioksit oranı,bitkilerin öldüğü ve uykuda geçirdiği kış aylarında, bitkilerin bu gazı aktif olarak absorbe ettiği yaz aylarına göre daha yüksektir.
9. Hayvanlar ise, yükseklik, enlem ve yarıküre değişikliğini de kapsayan birçok mevsimsel adaptasyon stratejisine sahiptir. Bu kapsamda kuzey kumrusu da dahil olmak üzere; kuşlar, kuzey üreme alanlarından Antarktika’ya uçup geri dönen en ünlü göçmenler olabilir.
10. Birçok deniz hayvanı da, coğrafi olarak yer değiştirmese de aslında göç ediyor. Sudaki mevsimsel oksijen değişiklikleri birçok balığın, kabuklu deniz canlıların ve yumuşakçaların suda daha derin ve sığ bölgelere hareket etmeye zorluyor.
11. Fakat, Afrika akciğerli balığının dört türü de tatlı su yaşam ortamlarının yok olabildiği kurak dönemde bile yerinde kalır. Yaz uykusu sayesinde hayatta kalırlar.
12. Yaz uykusu, soğuk kış dönemleri için hayatta kalma stratejisi olan kış uykusuna benzer. Kış uykusundan farklı olarak sıcak ya da kurak dönemlerde gerçekleşir. 13. Bazı Afrika akciğerli balık türleri, sürekli nemli kalabilmek için su altındaki toprağı kazarlar ve hatta kendi salgılarından oluşan bir kılıfın içinde gizlenebilirler.
14. Avrupa bal arısı gibi bazı böcek türleri kendi popülasyonları içerisinde mevsimsel değişkenlik gösterir. Ilıman iklimlerde işçi arılar baharda doğar ve yazın yalnızca birkaç hafta yaşar. Bu dönemde yavruların büyümesini, nektar ve polen toplanmasını sağlarlar.
15. Öte yandan aynı kolonide sonbahardaki toplayıcılığın düşüş göstermesi ile ortaya çıkan kış işçi arıları, 6 ay ve daha uzun süreli yaşayabilir. Bu arılar zamanlarının çoğunu kraliçe arının etrafında kümelenerek onu sıcak tutmak ile geçirir.
16. Bu arıların yaşamsal süresindeki mevsimsel değişiklik, arılardaki kan olarak nitelendirdiğimiz hemolenflerde yer alan bir tür protein olan vitellogenin ile bağlantılıdır. Kış arıları, yaz arılarına göre kayda değer ölçüde yüksek proteine sahiptir, bu da onların daha uzun süre hayatta kalmasını sağlar.
17. Mevsimsel beslenme insan benzeri daha büyük organizmalardaki mikrobik kolonilerde değişikliğe yol açabilir. Tanzanya avcı- toplayıcılarına yönelik 2017 yılında yapılan bilimsel bir araştırmaya göre, beslenmedeki mevsimsel değişikliklere bağlı olarak katılımcıların bağırsaklarındaki tüm bakteri aileleri değişkenlik gösteriyor.
18. Bu araştırma yağışlı ve kurak olmak üzere iki tropik iklimdeki mikrobiyom değişikliklerine odaklı. Yalnızca tropik bölgeleri değil, tüm yer küreyi göz önünde bulundurduğumuzda iklim değişikliği bu değişimi şiddetlendiriyor.
19. Kasım 2018’de yayınlanan 4. Ulusal İklim Raporu’na göre Amerika’daki orman yangını sezonu, kuraklık sezonunun uzaması ile ilişkili olarak artış göstermiş durumda. Aynı risk periyodu birçok ülkede de insanlar sebebiyle gerçekleşen küresel ısınma nedeniyle artış gösteriyor.
20. Küresel siklon mevsimi, Atlantik’te daha yoğun bir hal alıyor ve Pasifik’te de artan belirtiler gösteriyor.
beyinszilernet: Gizem YILDIZ Kaynak: discovermagazine