Muristek
Vladimir Putin, Türkiye’yi bir gaz merkezi yapma teklifi sundu. Sizce bu teklifin arkasındaki motivasyon nedir? Özellikle Avrupa Birliği (AB) Rus gazına bağımlılığını düşürmeye çalışıyor ve iklim hedefleri bulunuyorken, Putin neden “Avrupalı ortakların” böyle bir projeyi kabul edeceğini düşündü?
Bu teklif daha çok politik bir teklif. Bu müzakerelere bir davettir, sadece Türkiye ve diğer doğalgaz tedarikçilerine değil, aynı zamanda Avrupa’ya da. Türkiye kendi ekonomisi için yatırımlar ve daha ucuz gaz, hub’da fiyat arbitrajıyla ilgileniyor. Rusya’nın ilgisi ve çıkarı ise, gaz ihracatını ve dolayısıyla da gaz üretimini desteklemek yönünde. Avrupa’nın ilgisi ve çıkarı ise, Rusya’dan makul bir maliyetle ucuz tedariki ve enerji güvenliğini yeniden kurmak. Bence Avrupa, Ukrayna’daki çatışma sona erdikten sonra Rusya’dan yaklaşık 50-70 milyar metreküp kadar doğalgaz almayı düşünmeye hazır olacak. Bu Avrupa’nın tüketiminin yüzde 10-15’i kadar. Bu, Avrupa için LNG’den daha ucuz ve kömür ya da nükleer enerjiden de daha iyi olur.
Rusya’nın Türkiye’de bir enerji hub kurularak, buradan Avrupa’ya enerji akışı sağlama fikri, AB ile Rusya arasındaki ilişkileri yumuşatma amacı taşıyor mu?
Rusya’nın Türkiye’deki bir hub aracılığıyla AB ile yakınlaşmaya çalıştığını düşünmüyorum.
Peki Türkiye’nin gaz hub’ı olması nasıl mümkün olacak? Karadeniz’den Trakya’ya doğru bir rotadan bahsediliyor, detaylar henüz netleşmedi tabi çok erken. Bu projenin nasıl yapılabileceğine dair siz ne düşünüyorsunuz?
Teknik olarak bu, çeşitli boru hatları, gaz depoları ve LNG’yi almak ve sıvılaştırmak için terminallerden oluşan bir sistem olabilir. Bu hub, farklı fiyat formülleri, sözleşme koşulları, teslimat noktaları gibi çeşitli koşullar altında sözleşmeleri yapabilen çok sayıda alıcı ve satıcının buluştuğu büyük bir gaz piyasasından oluşabilir. Bu şekilde tasarlandığında, Türkiye gaz piyasasında daha fazla doğalgazın olmasını sağlayacağı gibi, Avrupa ülkeleri de dahil komşu ülkelerin pazarlarına da daha fazla doğalgaz sağlanacaktır.
RUS GAZI TANAP’A VERİLEBİLİR
Türkiye yeraltı gaz depolama tesislerini genişletebilir. Görünüşe göre, Rusya’dan 30-45 milyar metreküplük başka bir boru hattı inşa etmek de mümkün. Ancak Karadeniz’in altından geçmese iyi olur. Çünkü bu tür bir boru hattında tıpkı Kuzey Akım boru hatlarında olduğu gibi sabotaj riski bulunur. TANAP’ın kapasitesi, 32 milyar metreküpe çıkarılır. Ve Rus gazı buraya gönderilirse belki daha da artırılabilir. Bu görece daha çabuk gerçekleştirilebilecek bir şey, 3-5 yılda örneğin. Bu noktada daha karmaşık projeler ise, Irak ve İran’dan gelebilecek boru hatları olur. Son olarak, LNG alım terminallerinin sayısının artırılması ve belirli sayıda sıvılaştırma terminalleri inşa etmek da gerekli. Büyük olasılıkla düşük veya orta büyüklükte olması yeterli olur. Ve böylece Güneydoğu Asya gibi bölgeler-ötesi tedarik olmaksızın, bölgesel pazar için de çalışabilir.
Hub, enerji güvenliği de sağlar Böylesi bir tedarikçi kombinasyonu, iyi bir piyasa fiyatı almanızı sağlarken, aynı zamanda farklı tedarikçilerden alınacak fiyatlar arasında arbitraj imkanı da sunacaktır. Ayrıca bu hub, hem Avrupa’da hem de komşu bölgelerde, şu anda açık bir şekilde yeterli olmayan enerji güvenliğini de artıracaktır. Organizasyonel olaraksa, bu tür projeler ulusal değil, uluslararası olmalı. Aksi taktirde, her ülke başkalarının çıkarlarını ihlal ederek, projeyi kendi istediği yöne çekmeye çalışır. Yani bir boru hattı inşa etmek ve Irak ve İran’da Rus sermayesiyle birlikte sahaları geliştirmek gerekiyor. Aksi taktirde Rusya ilgisini kaybedebilir.
AZERBAYCAN TEK BAŞINA YETERLİ OLMAZ
Gaz hub’ı için olası tedarikçiler arasında İran ve Irak’tan bahsettiğiniz ama Azerbaycan ve Türkmenistan’dan bahsetmediniz. Azerbaycan ve Türkmenistanın potansiyel tedarikçi olabileceğini düşünüyor musunuz?
Evet. Bir diğer olasılık da TANAP’ın genişletilmesi olur. “Azerbaycan ve Türkmen gazı”nın TANAP’ta olması. Ancak Azerbaycan gazı tek başına yeterli olmaz. Türkmen gazını böylesi bir hub’a bağlamak içinse, İran ve Rusya’nın onayı gerekiyor. Çok sayıda ülkeyi içine alan bir plan yapılmazsa, TANAP’ın genişletilmesi 10-15 yıl hatta daha uzun süre ertelenecektir. TANAP, gaz hub’ının temel unsurlarından biri olmalıdır. Ancak şu anda gaz rezervleri ve TANAP’a gaz tedarik edilen Şah Deniz sahasındaki mevcut üretim seviyesi arzın artırılmasına da imkan vermiyor. Rusya böyle bir enerji hub’ı için ne kadarlık bir tedarik sağlayabilir? Rusya, neredeyse sonsuz doğalgaz rezervine sahip. Resmi olarak, rezerv oranı yaklaşık 40 bin milyar metreküp düzeyinde. Rusya, Avrupa ve Türkiye’ye yaklaşık 150-200 milyar metreküp gaz tedarik etmeyi planlıyordu, bu hacimler için kontratlar imzalanmıştı. Ve şimdi AB tarafından Rusya’dan gelen boru hattı tedarikine getirilen kısıtlamalar sebebiyle 100-170 milyar metreküp azalabilir. Ancak bu hacimlerde gaz akışı için kapasiteler halihazırda mevcut. Dolayısıyla bu kapasitenin bir kısmı iç piyasaya yönlendirildi. Rusya’da yeni müşterilere gaz tedariki 20-30 milyar metreküp, kimyasal tesislerin tüketimi ise 15-20 milyar metreküp olurken, arzın bir kısmı da doğuya yönlendirilecek. Bununla birlikte, ortada 50-70 milyar metreküp kadar Batı’ya tedarik edilmek üzere serbest, hazır gaz bulunuyor.
Finansman Arap ve Doğu sermayesinden Peki, Türkiye’de gaz hub’ı projesinin finansmanı nasıl sağlanabilir?
Tüm uluslararası projelerin, boru hatlarının finansmanı yalnızca uluslararası konsorsiyumlardan, yani farklı ülkelerden oluşan bir grup şirketten sağlanabilir. Ayrıca, Batılı olmayan finans kuruluşlarından da finansman çekmek mümkün. Örneğin Arap fonları, Çin İpek Yolu Fonu (Tek Yol, Tek Kuşak), Avrasya Ekonomik Birliği (EAEU) Bankası, BRICS ve Şangay İşbirliği Örgütü kurumları gibi.
Peki, Türkiye’de kurulacak bir gaz merkezinin Rus gazını Avrupa’nın dışında dünyanın diğer bölgelerine tedarik sağlaması mümkün olur mu?
Dünyanın diğer bölgelerine tedarik, teorik olarak mümkün. Ancak Türkiye’deki hub’dan tedarik edilecek doğalgazın büyük çoğunluğu Avrupa dahil yakın ülkelere gönderilebilecektir. Çünkü, bölgedeki en büyük gaz piyasası durumunda.