Muristek
Plastik kirliliğini azaltmak için hayata geçmesi beklenen depozitolu atık iade sistemine, 3 litrenin altındaki plastik, cam ve metal içecek atıklarının dahil olması bekleniyor. Ancak iade noktaları henüz hazır değil; çevre açısından ise süre daralıyor.
Plastik kirliliği, karşı karşıya kaldığımız en önemli çevre sorunlarından biri. Başta plastik ambalajlar ve mikroplastikler olmak üzere çevreye saçılan plastikler, toprağa ve denizlere sızarak ekosistemi zehirliyor. Türkiye’nin yıllık plastik atık miktarı 6 milyon tona dayanmış durumda ve Akdeniz’i en çok kirleten ülkelerden biri maalesef Türkiye. Bu tablonun devamı halinde sadece birkaç on yıl sonra denizlerimizde balıklardan çok plastik atıkla karşı karşıya kalacağız.
Bu gidişatı önlemek için hayata geçirilen depozito iade sistemi ise hâlâ hayata geçebilmiş değil. Sistemin ilan edilmesinin üzerinden neredeyse 2 yıl geçti. Bu sürede uygulama 3 kez ertelendi. En son başlama tarihi; 2023 Ocak ayı. Ancak geri iade noktaları ve otomatlar henüz kamuoyuna açıklanmış değil. Depozito bedelleri de netleşmedi. Sadece Türkiye Çevre Ajansı’nın plastik atık üreten firmalarla sürecin alt yapısını hazırladığını biliyoruz. Bir de son Teknofest’te Çevre Ajansı’nın logosunun da olduğu yerli üretim geri dönüşüm otomatı gördük. Bu otomatlar, bakanlığın zemin katına 3 ay önce yerleştirilen otomatlardan farklıydı.
Darphane devrede
Geçtiğimiz hafta bir araya geldiğim Ambalajlı Su Üreticileri Derneği (SUDER) Başkanı Hüseyin Karamehmetoğlu da, iade noktaları, otomat ve bedellerin henüz netleşmediğini belirterek, 2023’de sistemin hayata geçmesinin güç olduğunu dile getirdi, sistemin işleyebilmesi için yaklaşık 80 bin noktada iade birimi ya da otomatı oluşturulması gerektiğini anlattı.
Üreticilerin bakanlıkla yaptığı görüşmelerden yansıyanlara göre, ilk aşamada PET, cam ve alüminyum içecek kutuları depozitolu hale gelecek. Depozitolu ambalajdaki en büyük boyut da 3 litre olacak. Bu ürünleri satın alıp tükettikten sonra atık iade noktalarına getiren tüketiciler, barkodlarını okutarak depozito bedelini iade alacak. Öte yandan barkodlarda sahteciliğe karşı da, Darphane ve Damga Matbaası görevlendirilmiş. Özel bir mürekkeple her üretici firmaya has, barkod ve logolar oluşturuluyormuş.
Kişi başı 58 litre
Tabii depozitoda yaşanan gecikme, çevreye de olumsuz yansıyor. Geride bıraktığımız yaz aylarında yine plajlar ve yeşil alanlar plastik atıklarla kaplıydı. Çöp yönetimi konusunda hem cezaların hem de toplumsal duyarlılığımızın eksik olması sorunu daha da büyütüyor. Diğer yandan nüfusla beraber tek kullanımlık plastik tüketimi de çığ gibi artıyor.
Geçen yıl PET şişeden su tüketimi; kişi başı 58 litreymiş. Bu yıl bu rakamın 63 litre olması öngörülüyor. Yarım litrelik PET hesabıyla kişi başı 120’den fazla PET’i kısa sürede atığa dönüştürüyoruz. Bu malzemenin geri dönüşüme değil de doğaya gitmesi, çevre aşısından büyük bir yıkım. Ekonomik yönden de ciddi bir kayıp. Karamehmetoğlu, şu an üretilen içecek ambalajlarının yarıya yakınının dönüştürülebildiğini belirtirken, geri dönüşümdeki en önemli kıstasın temiz toplanabilme şartı olduğuna dikkat çekti. Diğer atıklarla bulaşık halde çöpe giden PET’ler geri dönüşüme kazandırılamıyormuş. Bu açıdan toplumun bilinçlenmesi oldukça önemli. İyi işleyen bir depozito sisteminin kurulması halinde ‘Şişeden şişeye’ sürdürülebilir bir dönüşüm hedefleniyor.
11.7 milyar litre ambalajlı su
SUDER Başkanı Karamehmetoğlu ile sohbetimizde ambalajlı su fiyatlarındaki astronomik artış da gündeme geldi. Bugün bazı markalarda bir damacana suyun satış fiyat 40 lirayı aşmış durumda. Aslında bir damacana suyun genel üretim maliyeti 7.5 TL ile 10.5 TL arasındaymış. Ancak bu fiyata 6.5-10 lira arasında taşıma maliyeti ile 13.5-18 lira arasında da bayi servis maliyeti ekleniyormuş. Bu yıl Türkiye’de toplam 11.7 milyar litre ambalajlı su tüketileceği öngörülüyor. Ekonomik karşılığı ise 12.7 milyar TL.
Otomat dönemi
Çevre Ajansı’nın uygulamaya koyacağı sistem, manuel ambalaj toplamanın yanı sıra geri dönüşüm otomatlarını da devreye sokacak. Bu otomatlar, AVM’lerde, marketlerde, hatta tüm kamusal alanlarda olacak. Otomatlar, barkodlu ve yıpranmamış temiz atıkları kabul edecek. Otomat tarafından kabul edilen atık için tüketici, depozito iade bedelini tahsil edebilecek. İade noktaları takibi ve depozito bedeli ödemesinin de Türkiye Çevre Ajansı’nın hazırladığı ‘Depozito Bilgi Sistemi’ uygulaması üzerinden yapılacağı öngörülüyor.